[Galicia Hoxe] Alfonso Álvarez Cáccamo, pesimista co futuro da lingua

“Se as cousas seguen así, a desaparición do galego chegará antes que os efectos do cambio climático”, alerta un dos principais renovadores da nosa escrita nos anos noventa.

Alfonso Álvarez Cáccamo (Vigo, 1952) cursou estudos de Filosofía e Letras e de Maxisterio. De vocación literaria tardía, foi un dos renovadores das letras galegas nos noventa. Publicou, entre outras, as novelas, Peito de vimbio (1988), As baleas de Eduardo Reinoso (1990)e O espírito de Broustenac (1996). Tamén publicou libros de relatos como O eco do Ramallón (1992), Xente de mala morte (1993) ou Tecendo panos (2000) e como poeta editou Na flor do vento (1999). É autor da Biografía de Xosé María Álvarez Blázquez (1994) e traduciu ao galego as novelas de seu pai, Na vila hai caras novas e Enchen as augas.

Que é máis que calquera outra cousa Alfonso Álvarez Cáccamo: poeta, novelista, narrador diverso, político non exercente, cidadán do mundo cos seus gustos, virtudes e defectos, quen?

Obviamente, para ser todo o anterior, hai que ser cidadán do mundo e polo tanto, se funciona ben a nosa cabeza e temos sensibilidade e interese polo que nos arrodea, como debe ser, temos que ter interese pola política. Eu son un espectador e un seguidor crítico da Política, con maiúsculas, unha dignísima profesión para a que hai que valer, e eu non vallo. Nunca estiven de acordo con esa división artificial entre novelistas, poetas, narradores, como se utilizásemos cerebros distintos para cada un dos xéneros. Eu son un artista escritor, pero tamén son un artista pintor e un artista intérprete ousado de certos instrumentos musicais, e un artista tallista e miniaturista, e fabrico curiosos reloxos e deseño obxectos? na danza son un desastre e no demais apáñome.

"Na flor do vento", ao meu ver e sentir é un bo libro, porén, a crítica pasou de largo. Por que, Alfonso?

A crítica está no seu dereito de pasar de largo. Ninguén lle pode obrigar á crítica a que critique. Eu non son deses/as, que os hai, que lles envían os seus libriños aos críticos e reseñadores para que falen da súa obra. Tanto me ten que falen como que non. Ademais neste caso non pasou tan de largo. Recibín dúas excelentes críticas de dous especialistas de peso e con criterio: Vicente Araguas e Teresa Seara. Non me podo queixar.

Como narrador a min sempre me pareceches moi lúcido, irónico máis que retranqueiro, pero sempre comprometido co social, coa historia que nos atinxe. "O bosque de Levas" é unha moi bonita novela que incluso foi levada ao cine. "O espírito de Broustenac" parece que tamén pasou desapercibido pola crítica, pero en moitos aspectos, na súa estrutura, sospeito que é unha novela moito máis interesante que "O bosque de Levas". Cal é a túa opinión, imparcial, por suposto?

A miña opinión non pode ser imparcial porque ambas as dúas novelas son froito da miña imaxinación. O Espírito de Broustenac, que foi merecedora do Premio García Barros, ten unha trama moito máis complexa que O Bosque de Levas, e non obstante me costo moito menos traballo escribila. De O bosque de Levas fixéronse dúas edicións nun ano e vendeuse moito máis. Penso que foi moito mellor publicitada e distribuída, en fin, que os editores a tomaron con máis cariño cá outra que é bastante mellor novela. Agora ben, O espírito de Broustenac, que foi traducida ao castelán, de ningunha maneira pasou desapercibida para a crítica, senón que foi a obra miña que máis e mellores críticas recibiu. Con todo, se eu tivese que escoller de toda a miña obra un título, sen dúbida quedaría con Xente de mala morte, da cal se fixeron catro edicións e foi merecedora do Premio Álvaro Cunqueiro.

A memoria cara a atrás? recordas como era e de que ía o primeiro texto que escribiches.

Perfectamente. Foi un poema, en castelán, que sei de memoria, e escribín aos once anos: Tras el cristal sucio de la vieja casa/ contemplo el paisaje de la tarde triste/ de un arcaico pueblo de tierra muy árida/ paisaje uniforme sin un verde simple. Dirijo la vista a uno y otro lado/ sin encontrar eso que tanto yo ansío/ sin encontrar eso que tanto he llamado/ sin encontrar lluvia verde mar o un río. Antes escribira, desde que collín o meu primeiro lapis, moitas outras cousas, a meirande parte delas rotundamente absurdas, pero que me provocaban moita satisfacción cando as lía.

Ti foches tamén cociñeiro antes que monxe?

Nunca fun nin serei monxe. Gústanme demasiado os praceres carnais, entre deles o de comer ben. Por iso fun primeiro cociñeiro mediocre e agora, cociñeiro esmerado. Monxe non, grazas.

Sobre que enfatizas e salientas máis na túa narrativa?

Coido que hai unha constante nela, incluso inconsciente, que é a da denuncia da soidade. Os meus personaxes case sempre son individuos solitarios, bastante absurdos, enfrontados ao mundo, antiheroes, perdedores : Tití, de Peito de vimbio, o malfadado Eduardo Reinoso, todos e todas os/as protagonistas dos contos de Xente de mala morte de Contos mamíferos, de Catapulta, Broustenac, Marcelo de Salas? Case sen querelo, tamén Culebrius, o protagonista dunha novela que está a piques de publicarse, aínda sendo un heroe trunfador, no fondo é unha vítima do mundo que o arrodea.

Es independentista ou procuras un Estado Federal sen máis, loxicamente republicano, claro?

A pregunta ten o seu aquel. E se non fose nada diso? Pois si, resulta que algo diso son. O meu soño sería unha República Federal Ibérica na que os estados soberanos, como Galiza, se asociarían se así o desexara o conxunto da cidadanía.

Marxismo e nacionalismo son conxugábeis, posíbeis, ao teu ver?

Ser marxista é ser de esquerdas, incuestionablemente. Ser nacionalista non significa ser de esquerdas en absoluto, e boa mostra a temos no nacionalismo español rancio e actual ou o que vén sendo a práctica política do PNV, CIU e BNG cada vez máis tendentes á súa dereitización. Todos estes grupos están moi afastados do marxismo. ¿Por que non van ser compatíbeis marxismo e nacionalismo?

Cal é a Galiza que agardas?

O que máis me doe, por enriba de calquera arela política dunha Galiza dona de si mesma, é a perda do idioma. Eu, malia que haxa agora unha corrente de optimismo verbo da recuperación do idioma, son moi pesimista. Se as cousas seguen así, a desaparición do idioma galego chegará antes que os efectos do cambio climático. As porcentaxes de nenos criados e educados en galego que manteñan na adolescencia a lingua materna é decepcionante, sobrecolledora. Semella que o galego é unha lingua para determinados momentos. O incumprimento da pobre Lei de Normalización Lingüística é lamentábel e o papel de certos grupos de profesionais do ensino que propugnan a igualdade de ambas as linguas, incluso con recollida de sinaturas, é dun cinismo tan burdo que dá noxo. É incríbel que sexan xentes ás que se lles supón un alto nivel cultural e que deixen que enfraqueza e morra, con esas actitudes reaccionarias, un tesouro cultural de tan trascendental importancia como é unha lingua. Vivimos nunha sociedade que non logrou superar o autoodio. Antes dábame carraxe, agora só podo sentir vergoña. E os primeiros que dan mal exemplo son os políticos que, parece ser, non teñen tempo de estudar (outros só repasar) o galego e non obstante son capaces de largar parrafadas en inglés se fai falla. As xergas Touriñesa e Feixoense son un insulto ao idioma. A fala Quintaniá é a que máis se semella ao galego.

Este ano se lle dedica a Xosé María Álvarez Blázquez o Día das Letras Galegas. Que tes que dicir?

Que dedicarlle esta homenaxe é de xustiza e algo agardado desde hai anos. Xosé María Álvarez Blázquez foi un excelente poeta e narrador, un investigador, recuperador de textos, cronista, historiador, arqueólogo e editor cunha achega erudita á cultura galega extraordinaria, rigorosa e orixinal. A súa máxima virtude foi a modestia, o traballo silandeiro e gozoso fóra das parceliñas do poder cultural figurón, sen cobadazos para aparecer nas fotos, sen arritmias cardíacas por non ver o seu nome en letras de molde, en fin, sen a vaidade da que fixeron e fan gala bastantes escritores e intelectuais actuais desexosos de figureo paifocoforme.

Chegou a modernidade a Galiza ou estamos agardando por ela?

De verdade que non sei que é iso da modernidade. Se a modernidade é o abandono da cultura e do idioma, o consumismo atroz, trocar o Gaudeamus igitur polo himno ao botellón, a unificación cultural á baixa, os grupúsculos que recollen sinaturas contra o uso do idioma galego nos institutos, a interpretación do Himno Galego ao xeito flamenco, que os Tonechos se mofen dos nosos escritores e escritoras no Día das Letras, que os responsábeis da Televisión Galega o consintan, que non se lles caia ao chan a cara de pura vergoña aos do PP cando critican os demais todo o que eles non fixeron en dezaseis anos e aínda por riba o crean, que os adolescentes non poidan vivir sen móbiles, que non se poida falar en ningún local nouturno por mor da música enlatada, que non se poida cantar xa nas tabernas, que xa se vendan teléfonos móbiles para naipelos, que se ocupe en todos os informativos de todas as canles de radio e televisión máis da metade do tempo para falar de fútbol, que todo o mundo repita as mesmas frases estúpidas como "pois vai ser que non" ou "a pregunta do millón", que siga habendo eses tópicos inxustos e ingratos contra os ensinantes e os profesionais da sanidade, que a xente conduza como canallas, que xa non se usen os intermitentes, que xa non exista a cortesía, que a xente non saúde, que dea ganas de vomitar acender calquera canle de televisión, que só a Radio Galega emita no noso idioma, que só haxa dous periódicos en galego (un xornal e un semanario), que os nenos e nenas pasen horas diarias co messenger e non xoguen aos pinchacarneiros? se a modernidade é todo isto, prefiro volver á Prehistoria.

De tarde en tarde fas certeiras incursións no xornalismo, a que se debe tanta tardanza?

A que ando máis ocupado do que quixera. De todos os xeitos, gustaríame ter unha sección fixa nun xornal porque motivos cotiáns para falar hai de abondo, e cumpriría co compromiso. Nunca o solicitei a ningún director de ningún xornal. O xornalismo de opinión é un xénero moi atraente e francamente meritorio, e en Galiza hai moi bos e boas xornalistas, e algúns excepcionais, na radio, como María Antonia Iglesias. Ás veces ficas abraiado cando comprobas como algúns, que sempre escribiran en galego, se pasaron ao idioma cervantino. Seguramente viste máis, ou pode que iso forme parte da modernidade, ou pode que do autoodio, coa tristísima ilusión de que che lean no Café Gijón.

Que che di "Sonetos del alba insomne"?

Que é un fermoso poemario escrito en castelán polo meu pai e que el nunca viu publicado. Foi unha xenerosa decisión tomada polo Instituto de Estudios Vigueses a da súa publicación xa hai uns anos.

Cal é o teu próximo libro?

No ano 2008 publicarei dous novos libros: a Fotobiografía de Xosé María Álvarez Blázquez que sairá en Xerais, con textos, cronoloxía, pés de fotos e coordinación miña e no que tamén colaboran Manuel Bragado e o meu irmán Xosé María, e unha novela que publicará Galaxia que se vai titular A revolución dos globos: vida de Culebrius. Ademais teño outros encargos menores, como prólogos, nos que ando metido. Hai tres anos que teño a promesa da publicación dun novo libro de poemas, Sebes contra o vento, que dorme nun recuncho da editorial que me prometeu editalo. Agardo telo nas miñas mans antes de que a Parca me leve a ese Lugar sen Nome onde agardo que non vaian algúns que eu me sei.

E si nada fose verdade, Alfonso?

Por sorte, e ás veces por desgraza, todo é verdade. Se non fose verdade, tarde ou cedo, saberíase. O tempo pon a todos no seu sitio, as verdades agroman e florecen, as estatuas de granito convértense en cartón pedra; outras son derrubadas; os falsos, féridos e duros que non nos entenden non, pasarán a ser chacoteiros personaxes que non ocuparán nin as marxes das enciclopedias máis trasnoitadas; os petimetres de mente retorcida formarán parte do po e nin as formigas se acordarán deles; os que coidaban que a rúa era só deles só serán no futuro personaxes do entroido coma o loro Rabachol; só un dos tres bigotes seguirá figurando na Historia: o de Charlot, os outros dous, o de Hitler e o do outro, o amigo de Bush, por fortuna acompañarán o loro Rabachol, e que me perdoe tan notabel e simpática ave, a ave que tisca cañamóns, porque o outro AVE non o verán os meus netos, se algún día os teño.

Fonte: Galicia Hoxe.